İran və İsrail arasında gərginliyin artması ilə İsrailin daxili dinamikasını başa düşmək zərurəti yaranıb. İsrail həmişə daxili ayrı-seçkiliyə və qonşu dövlətlərə qarşı təcavüzə əsaslanan bir rejim olub. Bəs niyə Netanyahu hökuməti – hətta əvvəlki hökumətlər və İsrailin tarixi ilə müqayisədə – belə aqressiv və qəddar davranır? İsraili hansı qüvvələr hökuməti belə bir yanaşmaya sövq edir?
Qarşınızdakı bu məqalə Alberto Toscano tərəfindən yazılmışdır. Toskano İsraildəki faşizmin köklərini müzakirə etdiyi Jacobin veb-sayt bloqunda bu məqaləni dərc etdirən faşizm tədqiqatları sahəsində ciddi tədqiqatçılardan biridir.
Alberto Toskano faşizmin İsrailin müstəmləkəçilik layihəsinin daxili məntiqinin bir hissəsi olduğunu iddia edərək yazır: İsrailin aparteid siyasətini və onun ifrat sağ hökumətini tənqid edən qərblilər tez-tez antisemitizmdə günahlandırılır. Amma uzun illərdir ki, solçu israillilər və sol liberallar ölkənin faşizmə doğru dekadent gedişini pisləyirlər.
Ötən il oktyabrın 7-də Qərb hökumətlərinin yaşıl işığı ilə həyata keçirilən və çoxlu sayda insan haqları fəalı tərəfindən açıq şəkildə “qəsdən soyqırım” adlandırılan Həmas hücumuna qisas almaq bəhanəsi ilə İsrailin faşizm məsələsi müxtəlif şəxslər və qurumlar tərəfindən daha da aktivləşdi.
Birzeit Universitetinin elmi birliyi birgə bəyanatda “müstəmləkə faşizmi” və “bütün siyasi sahədə mühacir sionist siyasətçilərin ərəbləri öldürməyə” çağırış etməyə başladı.
İsrail Kommunist Partiyası (Maki) və solçu Hadaş (Hadash) partiyalarının koalisiyası öz bəyannaməsində gərginliyin artması və təhlükəli münaqişələrə görə bütün məsuliyyətin faşist sağçı hökuməti günahlandırdı. Eyni zamanda, Kolumbiya Prezidenti Qustavo Petro “Qloballaşan 1933” başlıqlı məqaləsində yazdı: Qəzza hücumu “hamımızı birdəfəlik hesab edən ilk [rəftarın] sınağı”dır.
Ekspertlərin fikrincə bu yanaşma iqlim fəlakəti və kapitalizmin möhkəmlənməsi ilə xarakterizə olunur.
Petro daha sonra yazır: Başqalarının ölümünə əsaslanan istehlak barbarlığı bizi faşizmin görünməmiş yüksəlişinə və bunun nəticəsində demokratiya və azadlığın ölümünə aparır. Mən bu barbarlığı 1933-cü il təcrübəsinin qloballaşmış bir forması olduğunu hesab edirəm. 1933-cü il Hitlerin hakimiyyətə gəldiyi il idi.
Beynəlxalq Holokost Anma Alyansı (IHRA) tərəfindən antisemitizmin tərifi ilə bu sözləri qeyd etmək belə, problemli məsələdir. İHRA-ya görə İsrailin nasizmlə müqayisəsi antisemitizm nümunəsidir və boykot hərəkatı, qeyri-investisiya və embarqolar İsraildə aparteid rejimi əleyhinə yaxşı vasitədir.
Netanyahu hakimiyyəti və hətta İsrail cəmiyyətində faşizmin ilkin əlamətlərini tanımaq önəmli amillərdən biridir. Bu tendensiyaya çevrilməsə də, İsrailin ictimai diskursunda, xüsusən də qanun pozuntularının aradan qaldırılmasına yönəlmiş son məhkəmə islahatlarına etirazlar fonunda aydın müşahidə edilir. Əlbəttə İsraildə ötən ildən başlayan məhkəmə layihələrinə etiraz aksiyaları çoxalmasına rəğmən, bu qanun layihəsinin təsdiqlənməsi ilə Ali Məhkəmənin muxtariyyəti daha da gücləndi.
Həmasın hücumundan 4 gün əvvəl Haaretz qəzeti “İsrail neofaşizmi israilliləri və fələstinliləri təhdid edir” başlıqlı məqalə dərc etmişdi. Bundan bir ay əvvəl 200 israilli orta məktəb şagirdi orduya qatılmaqdan imtina etmiş, “Bizim qərarımız belədir; “Biz indi hökumətə nəzarət edən bir qrup faşist köçkünə vicdanla xidmət edə bilmərik” şüarları vermişdilər.
May ayında Haaretz bir məqalədə yazmışdı ki: Netanyahunun altıncı hökuməti totalitar dövlətin karikaturasına bənzəyir. Demək olar ki, totalitar sistemin hansısa ifrat hökümət üzvü və onun ardınca başqa səriştəsizlər tərəfindən “tam qabarıq faşist olmaq” uğrunda yarışında təklif olunmayan heç bir iş yoxdur. Bu qəzetin redaktorlarından biri bu vəziyyəti siyahısında bütün lazımi inqrediyentləri olan “İsrail faşist inqilabı” kimi xarakterizə edərək bunu “radikal irqçilikdən zəifliyə, şiddət şəhvətindən anti-intellektualizmə qədər” ifadəsi ilə bəyan etmişdi.
Bu müzakirələr İsrailin ziyalıları tərəfindən qaldırılmış məsələ idi. Tanınmış ifrat sağçı tarixçi və ekspert Zeev Sternhell kimi insanlar müasir İsraildə “erkən nasizmə bənzər yüksələn faşizm və irqçilik” barədə fikirlərini deməkdən çəkinməmişdi. Hətta 10 yaşında faşist Almaniyasından qaçan jurnalist və sülh fəalı Uri Avneri 2018-ci ildə ölümündən az əvvəl demişdi ki, “həyatin bütün təbəqələrində fələstinlilərə qarşı praktiki ayrı-seçkilik, onların ilk günlərində yəhudilərə qarşı rəftardan qaynaqlana bildiyini” demişdi. Həmçinin o, işğal edilmiş ərazilərdə fələstinlilərə edilən zülm daha çox Münhendən sonrakı “qəyyumluq” dövründə çexlərin davranışlarına bənzətmişdi.
Məqalədə həmçinin deyilir: Bəzi ravvinlər ərəb dükanlarını qadağan etmək istəyirlər. Futbol matçlarında mütəmadi olaraq “Judah Verrecke” kimi “Ərəblərə ölüm” çağırışı səslənir.
İsrailin nasist Almaniya ilə müqayisələri barədə əvvəllər deyilməyən bir yenilik yoxdur. 1948-ci ildə Deyr Yasin qətliamından sonra Hannah Arendt və Albert Einstein kimi şəxslər The New York Times qəzetinə məktub yazaraq Herutun (Netanyahunun Likud partiyasının sələfi) təşkilat baxımından nasist və faşist partiyalarına bənzətmişdi
Avneri İsrailin hazırkı maliyyə naziri Bezalel Smotriçi “yəhudi inancının faşisti” hesab edir. Qürurla özünü “faşist homofob” elan edən Smotriç soyqırıma haqq qazandırmaq və Fələstinlilərin bir xalq olma ümidini “məhv etmək” üçün Nikbət Gününü təkrarlamağın zərurətini teoloji mətnlərlə əsaslandırmağa çalışmışdı. Smotriç müsahibəsində demişdi ki: Yuşa ibn Nun [müqəddəs kitaba sahib peyğəmbər] bu torpağa daxil olanda onun sakinlərinə üç xəbər göndərdi: “[Hökumətimizi] qəbul etmək istəyənlər qəbul edəcəklər. Getmək istəyənlər gedəcək. Döyüşmək istəyənlər döyüşəcək. Onun strategiyasının əsası belə idi: Biz buradayıq, gəlmişik, bu [yer] bizimdir. İndi də üç qapı açılır, dördüncü qapı yoxdur. Getmək istəyənlər – gedəcəklər və mən onlara kömək edəcəyəm. Onların ümid və gözləntiləri olmazsa, gedəcəklər. Eynilə 1948-ci ildə etdikləri kimi. Getməyənlər ya qala biləcəkləri yəhudi dövlətinin hakimiyyətini qəbul etməlidirlər. Biz getməyənlərlə onlarla döyüşəcək və onlara qalib gələcəyik. Biz onlara atəş açacaq, ya da həbs edəcək və yaxud da məcburi qovacağam.
Yuşa kitabına bu istinad İsrail hökumətinin ilk illərində sekulyar təfəkkürə sahib David Ben-Qurion [İsrailin qurucusu və ilk baş naziri] tərəfindən istifadə edilib. Ben Qurion müharibəyə haqq qazandırmaq üçün Əhdi-Ətiq kitabından kömək alması onun sekulyar təfəkkürü ilə heç uyğun olmadığı üçün bəzilərinin narahatlığına səbəb olmuşdu.
Yeşuada yazılır: Beləliklə, Yeşua bütün düzənlikləri, dərələri, dağları, vadiləri, bulaqlar və onların bütün padşahlarını məhv etdi:Daşı daş üstə qoymadı və hər şeyi tamamilə viran etdi. Sonra Allah İsrailə əmr etdiyi kimi son nəfəsini verdi və Yeşua onları Qadeş-Barniyadan Qəzzəyə qədər məğlub etdi. (Yeşua 10:40-41)
Lakin İsraildə faşizmin “xaç atası” olan Netanyahunu sadəcə sionist qəsəbələrini yəhudilərlə doldurmaq üçün fələstinliləri qovmaq proqramı ilə günahlandırmaq azdır. Netanyahu hökumətinin radikal maliyyə naziri Smotriçin administrasiyası altında NGV köçkünlərinin dərin sürüngənliyi, onun Fələstin torpaqlarına və mülkiyyət hüquqlarına qarşı qanunu da unudulmamalıdır. Netanyahu faşizminin İsraildə yaxud Hindistan və ya ABŞ kimi ölkələrdə qanunvericiliyə təsir edən, çökmüş şəhər “elitasına” qarşı milli-mühafizəkar hərəkatların arxasında gizlənən, öz imtiyazlarını və maraqlarını qoruyan milyarderlərin biznes maraqları ilə güclü əlaqələri də təsirsiz deyil.
İsrailli Holokost tarixçisi Daniel Blatman bu yaxınlarda verdiyi müsahibədə deyib: İsrail dövlətinin sağ qalması üçün ən böyük təhlükənin nə olduğunu bilirsinizmi? Bu təhlükə Likud Partiyası deyil. Hətta rayonları idarə edən quldurlar da deyil. Böyük təhlükə Kohelet – ABŞ varlı təbəqəsi tərəfindən maliyyələşdirilən mühafizəkar, sağçı beyin mərkəzidir. Çünki onlar qəbul edildikləri təqdirdə İsrail tərəfindən, onu tamamilə fərqli bir ölkəyə çevirmə vədləri verənlərdir. İnsanlara “faşizm”dedikdə onlar küçələrdə gedən əsgərləri təsəvvür edirlər. Bu hüç də belə deyil. Bu əslində kapitalizmin davam etməsi deməkdir. Yəni insanlar çölə çıxması, başqa ölkələrə getmə icazəsi, yaxşı restoranların mövcud olması təbii bir haldır. Ancaq belə bir sistemdə artıq bir insanın rejimin iradəsindən başqa bir şeylə qorunduğunu hiss etmək hüququ olmayacaq. İsrail cəmiyyəti indiki hökuməti qəbul etməyə hazır idi. “Likud”un qələbəsinə görə yox, ekstremal qanad hamını arxasınca aparmağı bacarmışdı.
Müəllif daha sonra yazır: Bir vaxtlar ifrat sağçı olanlar bu gün İsrail siyasətinin ağırlıq mərkəzidir. Bir vaxtlar kənarda olan fikirlərin indi qanuniləşməsi diqqət mərkəzindədir. Holokost və Nasizm ixtisaslı bir tarixçi kimi bunu demək mənim üçün çətindir. Amma bu gün hökumətdə neonasist nazirlər var. “Başqa heç bir yerdə – nə Macarıstanda, nə də Polşada – ideoloji cəhətdən təmiz irqçi nazirlərə rast gəlməzsiniz.
Sahib olduğu fikirlərdən asılı olmayaraq, bu şərh İsrail liberalları arasında faşizmin tərəqqisinə qarşı, xüsusilə də fələstinlilərə qarşı aparılan müzakirələrə bir nümunədir. İşğal altında olan İsrail və Fələstində əsgərlər küçələrdə dolaşır. İsrailin hakimiyyəti altında olan milyonlarla insan xaricə gedə bilmir. Bezalel Smotriç və İtamar Benguir (radikal Milli Təhlükəsizlik Naziri) kimilərin heç bir tərif olmadan ifadə etdiyi “təmiz” irqçilik müstəmləkə idarəçiliyini istehsal edən prinsiplərin məhsuludur.
Üçüncü Dünya ölkələrində qara radikal antifaşizm ənənələri və anti-faşizm cərəyanlarını, eləcə də yerli Amerika müqavimətini araşdıran Bill Mullen və Christopher Viall öz kitabında deyirlər ki, bu ənənələr bizə bunu öyrədir: “Onlar üçün irqi olaraq liberal demokratik hüquqlar sistemindən kənarlaşdırıldığı halda, “faşizm” sözü heç də tanımadığı və uzaqgörən bir ictimai quruluş mənasını vermir.
Corc Padmorun 1930-cu illərdə “dünyada faşist dövlətinin klassik nümunəsi” adlandırdığı Cənubi Afrika kimi müstəmləkəçi və irqçi faşist rejimlərində biz alman-yəhudi hüquqşünas Ernst Franklın belə “ikili dövlət” versiyası ilə qarşılaşırıq: Dominant əhali üçün “normativ dövlət” və “heç bir hüquqi təminat olmadan qeyri-məhdud özbaşınalıq və zorakılıq” .
Angela Y. Davis 1970-ci illərin əvvəllərində ABŞ əhalisinin bir seqmenti üçün proqnozlaşdırdığı kimi, “irqə əsaslanan terror dövləti”ndə normativ dövlətlə imtiyazlara əsaslanan dövlət arasındakı xətt çox bulanıqdır.
İkili dövlət versiyası bu gün qurulduğu idda edilən İsraildə hökumət nazirləri polisə mülki şəxsləri həbs etmək, onları evlərindən çıxarmaq və ya mülklərini ələ keçirmək əmri verməyə icazə verən qaydaları normallaşdırırlar, çünki onlar insanların milli ruha zidd olan və ya zərər verdiyini düşünürlər.
Sionist məskunlaşma-müstəmləkə layihəsinin və [Fələstinlilərin] sahibsizliyi, hökmranlığı və köçkünlüyünün mərkəzində “faşist məntiq”i dayanır.
Mərakeşli-yəhudi marksist Abraham Sərfati uzun illər öncə Fələstinin Azadlığı haqqında Həbsxana Yazıları kitabında yazır: İki dövlətli həll istədiklərini iddia edən, lakin əslində heç vaxt bu ideyanı həyata keçirmək niyyətində olmayan münafiqlərin geniş təbəqəsindən fərqli olaraq, həddindən artıq sağ iqtidarda olan İsrail, bir çox cəhətdən belə bir niyyətinin olmadığını açıq-aydın bəyan edir. Fələstinlilər əleyhinə işğal və qəddar hücumların normal və bitməz sayıldığı bir vaxtda, faşist köçkünlər və dini hüquqlar İsraili məskunlaşan-müstəmləkə layihəsi kimi səciyyələndirən bu struktur zorakılıq və insanlıqdan məhrumetmə adlandırmağa gəldilər.
İsraildə, bir çox başqa hallarda olduğu kimi, faşizmin yüksəlişi əvvəlcə qısa bir dövr və ya müstəsna bir fenomen kimi görünə bilər. Amma faşizm müstəmləkə liberalizmində heç vaxt həqiqi azadlığa səbəb olmayan liberalizm dərin kök salıb və onu gücləndirir.